Organy

 

 

Historia grębanińskich organów

 

Grębanin, 2024

 

/oprac. mgr lic. Kazimiera Kalis/

 

Opracowano na pamiątkę:

– 100-lecia wydania w 1924 roku przez  ks.Józefa Janiszewskiego(autora) śpiewnika
z pieśniami ku czci Matki Bożej Grębanińskiej;

– odrestaurowania i przywrócenia do dawnej świetności organów kościelnych w 2023 roku, dzięki inicjatywie i staraniom księdza proboszcza Pawła Frąckowiaka;

– poświęcenia tychże organów kościelnych
w dniu 24 marca 2024 roku;

– pierwszego koncertu organowego

„Koncert pieśni wielkopostnych”

w wykonaniu:

– Jerzy Zelnik (aktor),

– Robert Grudzień (organy),

– Karol Lizak (tenor).

 

 

…o koncercie i artystach

Czas Wielkiego Postu, to w tradycji chrześcijańskiej szczególny moment w roku poprzedzający męczeńską śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Poza przeżyciem sakralnym, jakim jest 40-dniowa pokuta i przygotowywanie
się do świadomego przeżycia Wielkanocy, okres ten sprzyja również głębokiej refleksji nad istotą życia i śmierci – nieodłącznie towarzyszy ludzkiej egzystencji.

Koncert Wielkopostny z udziałem aktora Jerzego Zelnika, Karola Lizaka – tenora, śpiewaka operowego i oratoryjnego oraz Roberta Grudnia organisty, pianisty i kompozytora.

W koncercie wykonane zostały autorskie rozważania wielkopostne Jerzego Zelnika przeplatane utworami wokalnymi (m.in.: ”Ave Maria” G. Gacciniego, „Lacrimoso” z „Requiem” W. A. Mozarta; pieśni wielkopostne: Stała Matka Boleściwa, Ludu mój ludu) i organowymi (m. in: Tabulatura organowa Jana
z Lublina, „Stabat Mater Dolorosa”- improwizacja organowa Roberta Grudnia).

 

Jerzy Zelnik (ur. 14 września 1945 w Krakowie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, kojarzony głównie z rolą Ramzesa XIII w filmie Faraon (1965) Jerzego Kawalerowicza, scenarzysta małych form teatralnych (monodramów, etiud), reżyser teatralny, dyrektor artystyczny Teatru Nowego w Łodzi w latach 2005–2008. Odznaczony odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1997) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2007).

Robert Grudzień jest absolwentem Liceum Muzycznego w Lublinie, Akademii Muzycznej w Łodzi oraz Hochschulefür Musik w Düsseldorfie. Kursy mistrzowskie uzyskał w Szwajcarii i Republice Czeskiej. Cieszy się popularnością jako koncertujący organista. Od kilku lat czynnie udziela się jako pianista, klawesynista i kompozytor.

Karol Lizak jest absolwentem Akademii Muzycznej w Łodzi w klasie śpiewu prof. Krzysztofa Bednarka. Doskonalił warsztat wokalny pod kierunkiem: Dariusza Stachury, Andrzeja Niemierowicza, Dariusza Grabowskiego, Aleksandry Chacińskiej.

 

…trochę historii

Pierwsze wzmianki o tym, iż w Grębanińskim kościele rozbrzmiewała muzyka organowa, dotyczą roku 1718.

Jak podają źródła historyczne ,,kościół w Grębaninie był kilka razy przebudowywany i przerabiany, a mianowicie w 1717 roku Antoni Stoiński (właściciel Grębanina) znacznie go odnowił,  powiększył i ozdobił malowidłami . jest On największym dobroczyńcą i rzeczywistym fundatorem kościoła grębanińskiego,  dotąd nie było też księdza, dopiero ów czcigodny obywatel
w 1718 roku ustanowił dworską kapelanię, czyli fundację, tj. wystawił dla księdza dom mieszkalny……, dlatego odtąd mógł tu się osiedlić wikariusz, zwany zwykle fundatystą. Tenże Stoiński przeznaczył także dochód dla organisty, który grał w kościele…….”

Kolejna wzmianka o muzyce organowej pochodzi z roku 1871, a brzmi ona tak:

„ Roku 1871 zeznał przed X. Hipolitem Wielkuszem, miejscowym kapłanem, Franciszek Jarosz z Rychtala, że mając lat 12, przybył zupełnie głuchy wraz
z dziaduniem swoim na to cudowne miejsce. Padłszy krzyżem przed figurą Najświętszej Panny, błagał Ją o zdrowie. Kiedy wstał, usłyszał nagle wielki huk jakby armatni, a następnie grę na  organach …”

Zapisy powyższe wskazują na istnienie organów w kościele Grębanińskim. Czy to były organy, których dźwięki możemy podziwiać dzisiaj…. raczej nie.

 

…i teraźniejszość

Organy, które obecnie znajdują się w naszym kościele zostały zbudowane przez organmistrza Jana Spiegla z Rychtala. Na kanale powietrznym łączącym ze sobą dwa miechy klinowe znajduje się częściowo nieczytelna inskrypcja o treści:,,(…) Reichtal Am 15 August 1880”

W latach 50-tych lub 60-tych organmistrz Stefan Fiołka  z Kępna wyposażył organy w dmuchawę elektryczną własnej produkcji. Prawdopodobnie dorobił również piszczałki prospektowe, w miejsce skonfiskowanych  w 1917 roku przez Niemców. Piszczałki te są z blachy cynkowej, którą stosowano jako zastępczy materiał dla stopu cyny z ołowiem. Pewne prace przy organach przeprowadził Władysław Kaczmarek z Wronek.

W momencie rozpoczęcia prac konserwatorskich instrument był całkowicie niesprawny. Stwierdzono zalanie wnętrza szafy organowej wodą i obecność szkodników drewna. Najgorzej przedstawiał się stan wiatrownicy i tzw. klocków piszczałkowych, które wyboczyły się pod wpływem wilgoci. Piszczałki  zachowały się wszystkie, przy czym metalowe piszczałki nie budziły większych zastrzeżeń, zaś drewniane, w zależności od stanu zachowania, wymagały konserwacji lub wymiany na nowe. Miechy klinowe zachowane na chórze były nieszczelne i wielokrotnie łatane. W pierwszej kolejności konserwacji poddano lepiej zachowany dolny miech klinowy, rozdzielając go na poszczególne deski
i powtórnie łącząc w całość za pomocą połączeń zawiasowych ze ścięgna końskiego i pasków białej skóry (przeklin). Do miecha przyłączono cichobieżną dmuchawę elektryczną firmy Eisenschmidt wraz z regulatorem. System powietrzny połączono z instrumentem drewnianym kanałem w podłodze chóru. Następnie wymontowano wiatrownice z wnętrz organów i poddano konserwacji. Po dokładnym oczyszczeniu z resztek skóry i papieru , zalano powierzchniowo kanały wiatrownic żywicą, pokryto nową skórą i wymieniono zmożone sprężyny. Na tak przygotowanych wiatrownicach położono wyrównane kloce piszczałkowe z nowymi ławeczkami i zamontowano piszczałki po ich uprzednim oczyszczeniu, naprawie i zakonserwowaniu.

 

 

Dyspozycja instrumentu przedstawia się następująco:

W klawiaturze manualnej:

1.     Principal 8 Fuss – 8 piszczałek drewnianych, 36 cynkowych, 7 z cyny.

2.     Flote 8 Fuss – 51 piszczałek krytych z drewna. Zrekonstruowano 21 sztuk.

3.     Viola di Gamba 8 Fuss – 12 drewnianych piszczałek, 39 z cyny.

4.     Flote 4 Fuss- 51piszczałek z drewna. Zrekonstruowano 22 sztuki.

5.     Oktave 4 Fuss – 4 drewniane piszczałki, 47 metalowych.

6.     Mixstur 3 Fach – 141 piszczałek metalowych. Uzupełniono 2 piszczałki.

7.     Spitzflote 2 Fuss – 7 piszczałek z drewna, 44 piszczałki metalowe.

W sekcji pedału:

1.     Subbass 16 Fuss – 25 piszczałek drewnianych krytych.

2.     Oktavbass 8 Fuss – 25 piszczałek otwartych.

W organach znajduje się łącznie 497 piszczałek, przy czym największe piszczałki mają wysokość około 2,5 metra, a najmniejsze kilkanaście centymetrów.

Kolejny etap prac dotyczył klasycystycznego prospektu organowego. Całość prospektu została zdemontowana i przewieziona do pracowni konserwatorskiej. Następnie wykonano odkrywki ustalające pierwotną kolorystykę konstrukcji prospektu. Całość oczyszczono, usunięto wtórne przemalowania i złocenia.  Stan zachowania dekoracji malarskiej na powierzchni konstrukcji oszacowano na ok.30-40%.

Uzupełnione zostały ubytki drewna oraz dekoracji malarskiej na powierzchni płycin, dokonano rekonstrukcji dekoracji pozłotniczej. Wszystkie elementy konstrukcji prospektu oraz dekoracje ornamentalne ponownie zmontowano.

Prace przy prospekcie organowym trwały od 06.11.2023 do 20.12.2023 roku.

Wszystkie elementy zostały opracowane i przywrócone do dawnej świetności przez pracownię ANTA- Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki Arkadiusz Wypych
z Kostrzyna Wlkp.

Pierwszy raz parafianie mogli usłyszeć przepiękne dźwięki płynące z chóru kościelnego w dniu 16.12.2023 roku podczas uroczystego poświęcenia kościoła po 12 letnim remoncie konserwatorskim.

Dokonanie tego dzieła było możliwe dzięki ogromnemu zaangażowaniu materialnemu parafian oraz darczyńcy ”Fundacji Orlen”.

Szczególne podziękowania skierowane są również do Panów: Piotra Biedy,
Piotra Hełki, Jana Hełki,  oraz Tomasza Lenarta za  wkład własnej pracy przy renowacji instrumentu.

 

Radość jest tym większa, iż dzięki wspólnemu wysiłkowi, nie tylko możemy cieszyć się piękną odrestaurowywaną świątynią, ale również tym, że obudzone zostały uśpione od wielu, wielu lat kościelne organy!

 

 

 

Pieśni na cześć Matki Bożej Grębanińskiej

napisał  ks. Józef Janiszewski administrator parafii w latach 1923-1929

 

Pieśń powitalna pielgrzymów

(śpiewać  na melodię :,,Do Twej dążym  kaplicy”)

 

1.      Do Twej spieszym świątyni

Przed ołtarz Matko Twój!

Królowo i władczyni,

Tyś łask potężny zdrój!

 

Więc, Maryjo Cię kochamy,

O pomoc Cię błagamy!

O Maryjo, o Matko,

Bądź nam Matką wciąż!

 

2.      I dawniej szły tu krocie

Maryjo do Twych stóp,

By utwierdziwszy w cnocie

Się, iść ochotnie w grób!

 

Tyś wiodła ich do Boga,

Choć stroma to jest droga!

O Maryjo, o Matko,

Bądź nam Matką też!

 

3.      I my do Ciebie Pani,

Wszyscyśmy chętnie szli,

By cześć i miłość w dani

I modły przynieść Ci!

 

I dziś się każdy ściele

Do  stóp Twych w tym kościele.

O Maryjo, o Matko,

Bądź nam Matką wciąż!

 

 

Matko Najświętsza i Niepokalana

(śpiewać można na melodię ,,Serdeczna Matko”)

 

1.      Matko najświętsza i niepokalana,

Co masz od wieków tron swój w Grębaninie,

Do stóp Twych spieszy Polska Ci oddana,

Bo Twa łaskawość tu od dawna słynie.

 

O Twą opiekę błagamy ze łzami,

Królowo Polski módl się wciąż za nami!

 

2.      Tyś swą potęgę nieraz objawiła

Już w tym kościele, Matko nasz droga!

Tyś tu Swą mocą dziecku słuch wróciła!

Krocie grzeszników wiodła znów do Boga!

 

I dziś o Matko prosimy ze łzami,

Królowo Polski zlituj się nad nami!

 

3.      Wdzięczni za zdrowie są Ci liczni chorzy

I za dobytek przez Ciebie strzeżony,

Chętnie przed Tobą więc się lud Twój korzy,

U Ciebie szuka w doli złej obrony!

 

Strzeż nas i nadal, błagamy ze łzami,

Królowo Polski czuwaj wciąż nad nami!

 

4.      Ojcowie nasi wota Ci składali

Tu w Grębaninie za Twą pomoc możną,

Ułomni szczudła swe tu zostawiali,

Kiedy z pielgrzymką przyszli tu pobożną!

 

I dziś o pomoc prosimy ze łzami,

Królowo Polski opiekuj się nami! 

 

5.      Od Twej postaci biją wciąż promienie!

Spraw więc, niech drogę życia nam ozłocą,

I trud osłodzą  o duchowe  zbawienie!

Niechaj nam będą światłem i pomocą!

 

O łask promienie prosimy ze łzami,

Świeć wciąż Królowo, nad Polską i nami!

 

6.      O Pani nasza w gwiaździstej koronie,

My dziś koroną wieńczym Cię miłości,

A cnót gwiazdami chcemy zdobić skronie,

By Ci dać dowód naszej czci, wdzięczności!

 

O życie święte błagamy ze łzami,

Królowo nasza, obdarz nas łaskami!

7.      Bo chociaż słuch nasz dobry, myśmy głusi,

Zbyt często na głos Boga i Kościoła,

Pokusa każda prawie wolę skusi

Naszą, stąd z wstydu nie śmiem podnieść czoła!

 

O korny posłuch i o silną wolę,

Matko, prosimy Cię i o lepszą dolę!

 

8.      My tak wciąż słabi mimo dobrych chęci!

Więc proś, ,niech Syn Twój, co tak kocha Ciebie,

Nam błogosławi i niech nas uświęci,

Byśmy Cię kiedyś widzieć mogli w Niebie!

 

O to Cię kornie błagamy ze łzami,

Matko, bądź w życiu i przy śmierci z nami!

 

9.      Gdy nas wysłuchasz, Pani ukochana,

Przez życie wiodąc nas do bram wieczności,

Czcić Cię pragniemy i Chrystusa Pana,

Tam też, gdzie Stwórca wśród Aniołów gości!

 

Spraw to, o Matko, byśmy kiedyś w Niebie, wielbili Boga i kochali Ciebie!

 

Polski Królowo

(śpiewać można na melodię ,,Zdrowaś Maryjo Bogarodzico”)

 

1.      Polski Królowo i nasza Pani,

Tobie my hołdy niesiemy w dani!

Ty w Grębanińskim słyniesz kościele,

I stąd rozsiewasz łask Swych tak wiele!

 

2.      Tyś ongi kupca z błotnej wyrwała,

Topieli, stąd to Twa rośnie chwała,

Odtąd też łask Twych nikt nie wypowie,

Bo setkom szczęście wracasz i zdrowie!

 

3.      Tyś od zarazy, chorób chroniła,

Pod płaszcz opieki biednych tuliła!

Przez Ciebie liczni grzesznicy w Niebie,

Co Cię wzywali w duchowej potrzebie!

 

4.      Stąd czci Cię Polska i Śląsk nasz drogi,

Spiesząc w Twojego Kościoła progi!

Pielgrzymki dążą do Grębanina,

Bo tron Twój tu jest, Matko jedyna!

 

5.      Tu się ojcowie nasi modlili,

Do stóp się Matko Twoich chylili,

My serca nasze Ci oddajemy,

I Tobie zawsze służyć pragniemy!

 

6.      Jak dwa Aniołki do stóp się tulą

Twych, na ołtarzu ,Boża Matulu,

Tak my się tulim do Ciebie Matko,

Czuwaj nad nami i nasza chatką!

 

7.      Proś Syna Swego, co świat ten zbawił,

By cnej Ojczyźnie wciąż błogosławił!

A nam dał zbożnie żyć na tej ziemi,

I w Niebie z Tobą być i ze Świętymi!

 

 

 

Bądź w Grębaninie łaskawa Pani

(melodia własna)

1.       Bądź w Grębaninie łaskawa Pani Maryjo,

Do której dąży każdy grzesznik i ja,

W wszelkim przypadku, smutku i chorobie,

Pociecha w Tobie, pociecha w Tobie!

 

2.      Uzdrawiasz wszystkich na duszy i ciele,

Jednając skruchę w Grębańskim  kościele,

Gdzie modląc się przed Twym ołtarzem,

Pocieszasz razem, pocieszasz razem!

 

3.      Słyniesz tu z dawna wielkimi cudami,

Śląsk i Polacy niech będą świadkami,

I wota liczne na których wyryte,

Łaski obfite, łaski obfite!

                     

4.      W tej wiosce Twoja była powaga,

Gdy ją powietrzna otaczała plaga.

Ludzi  niemych i bydlęta leczyłaś,

O Panno święta, o Panno święta!

 

5.      Niechaj Tobie wiekuista chwała,

Która bez końca będzie wiekowała,

Nie tylko w bliskich mieszkańcach pobożnych,

Lecz i podróżnych, lecz i podróżnych!

 

6.      Twoich łask Panno, żadnych nie ma granic,

Ubogi, ślepy, chromy, możny panicz.

Wszyscy ogółem pociechę odnoszą,

Gdy z serca proszą, gdy z serca proszą!

 

7.      A gdy tak wielka jest Twoja opieka,

Garnę się do Niej ubogi kaleka.

Uzdrów mnie proszę, ja za to Ciebie,

Wychwalać będę na ziemi i w niebie!        

                                              

Pieśń pożegnalna pielgrzymów

(śpiewać można na melodię ,,Dobranoc, głowo Święta”)

 

1.      Żegnam Cię Jezu Drogi ,Najświętsza Dziecino,

Co wyciągasz rączkę Swą nad polską krainą!

Żegnam Cię Jezu kochany,

Któryś cierpiał za nas rany i męki!

Coś tu w Chleba jest postaci

I nas kochasz jak swych braci! Żegnam Cię!

 

2.      Żegnam Cię , Matko święta Jezusa małego,

Któraś w stajni betlejemskiej zrodziła Syna Bożego!

Żegnam Cię, o Maryjo święta ,

Coś bez zmazy jest poczęta grzechowej!

Co masz dla nas serce matki ,

I nas kochasz jak swe dziatki! Żegnam Cię!

 

3.      Żegnam Cię opiekunie Dzieciątka Bożego,

Coś Je karmił i strzegł Go od Heroda złego!

Coś tak kochał Dziecię Boże,

Czołem przed Nim bił w pokorze głębokiej!

Coś Kościoła jest Patronem

Tam, przed Bożym w Niebie tronem! Żegnam Cię! 

 

Grębanin,  24 marzec 2024 rok